„System polityczny Republiki Malty” wydany w 2009 roku w Warszawie przez wydawnictwo „Elipsa” jako kolejna publikacja Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego jest dziełem poświęconym tematyce Mikro-państwa kontynentu Europejskiego.
Praca o charakterze opisowo-analitycznym dostarcza ciekawej wiedzy z zakresu historii, prawa, socjologii, kulturoznawstwa, językoznawstwa oraz informacji na temat systemu politycznego Malty.
 |  |
Epoka informatyzacji, dzięki której mamy możliwość wglądu do niegdyś trudno dostępnych źródeł, daje nam możliwość głębszego zapoznania się z tematyką jednego z najmniejszych państw Europy. W niniejszym dziele Anna Skrzypek – doktor nauk humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim podejmuje trud ukazania wyjątkowości struktury Malty na tle Starego Kontynentu. Jej głównym celem jest przybliżenie odbiorcy polityczno-ustrojowych zagadnień oraz przełamanie stereotypowego postrzegania owego mikro-państwa (kojarzonego głównie z Zakonem Joannitów). Należy dodać, iż praca jest dojmująco napisana w dużej części w oparciu o źródła obcojęzyczne co czyni ją wyjątkową w swoim gatunku.
Autorka książki uzyskała tytuł doktora na podstawie rozprawy „Współdziałanie partii socjalistycznych i socjaldemokratycznych w jednoczącej się Europie w latach 1957 – 2007” Jest absolwentką UW oraz stypendystką Wolnego Uniwersytetu w Berlinie, członkinią Komitetu Wykonawczego PES (Partii Europejskich Socjalistów), Grupy Naukowej Fundacji dla Europejskich Studiów Postępu, międzyrządowej Polsko-Niemieckiej Rady Współpracy Młodzieży oraz współzałożycielką Forum „Solidarni dla postępu”. Oprócz tego w 2005 roku objęła fotel sekretarza generalnego ECOSY - istniejącej od 1992 r. organizacji młodzieżowej Partii Europejskich Socjalistów. Podsumowując, autorka jest osobą biegłą w dziedzinie nauk politycznych.
„System polityczny Republiki Malty” stawia tezę, iż obecny organizm Archipelagu jest wynikiem wpływów obcych władców, państw oraz kultur. „Maltańczyków wyobraźmy sobie jako kogoś w rodzaju Sycylijczyków, którzy zachowują się jakby byli Anglikami, mówią w dialekcie arabskiego i są tak katoliccy jak żaden inny naród w Europie. Dodajmy, iż modlą się do Allacha, bowiem po maltańsku Bóg to Allach.”
Dużą część pracy stanowi tło historyczne dla kształtowania się rozwoju Mikro-państwa. Autorka dzieli dzieje narodu Maltańskiego na podokresy. Wśród nich znajdziemy nawiązanie do antyku, w którym to Archipelag znajdował się pod silnymi oddziaływaniami fenickimi, rzymskimi, bizantyjskimi oraz arabskimi. To właśnie w tej epoce należy szukać korzeni języka maltańskiego.
W czasach średniowiecza ukształtowały się związki Wysp Maltańskich z Italią – co za tym idzie – pozycja religii katolickiej oraz wpływy języka włoskiego uległy skonsolidowaniu. Powstały również zalążki autonomii poprzez utworzenie Universita – pierwowzoru obecnego samorządu terytorialnego.
Punktem zwrotnym w dziejach Malty było objęcie władzy na wyspie przez Zakon Joannitów, który przez cały okres panowania był skonfliktowany z hierarchami kościelnymi. Nowi władcy doprowadzili do umocnienia ekonomicznego wyspy tworząc z niej swoją nową siedzibę.
Panowanie Krzyżowców zakończył napoleoński podbój archipelagu dzięki zmowie kolaborujących z rządem Francjii zakonników pochodzenia francuskiego. Obalono przywileje szlachty, zniesiono niewolnictwo, ustanowiono demokrację na wzór francuski oraz ograniczono wpływy kościoła. Mimo usilnych starań Pierwsza Republika nie zdołała wprowadzić trwałych zmian w kwestii preferencji językowych.
Po wybuchu powstania z 1798 r. Francuzi utracili panowanie na rzecz Korony Brytyjskiej. Tym samym zaczął się okres największych przemian na Malcie. Zaledwie dwa lata po objęciu kontroli nad wyspami, Archipelag stał się protektoratem a w 1814 kolonią brytyjską. Mieszkańcy uzyskali autonomię w rządzeniu (mimo iż faktyczną władzę sprawował gubernator w imieniu króla) oraz otrzymali pierwsze konstytucje. Wprowadzono obowiązek nauki języka angielskiego, który do dzisiaj jest językiem urzędowym Malty. Ferment społeczny spowodował utworzenie się stronnictw nastawionych prowłosko i probrytyjsko, które później przekształciły się w 2 najsilniejsze po dziś dzień partie – Partię Narodową i Maltańską Partię Pracy. W dalszych rozdziałach autorka dokładnie charakteryzuje wyjątkowo stabilny system dwupartyjny wzmocniony stałą, przekraczającą 90 procent frekwencją wyborczą (mimo, iż mieszkańcy nie mają obowiązku oddawać głosów).
Wydarzeniami, które niewątpliwie zespoliły naród były Pierwsza i Druga Wojna Światowa. Ścisła kontrola rządu przez gubernatora w trakcie wojny miała wpływ na powstanie silnej opozycji wobec Korony. Na początku XX zrodził się maltański nacjonalizm ukierunkowany na integrację Archipelagu z Włochami. Sytuacja zmieniła się diametralnie dopiero w podczas II Wojny Światowej gdy Malta pozostawała pod regularnymi bombardowaniami ze strony Faszystowskich Włoch. „Jednym z głównych efektów wojny był wzrost patriotyzmu i zerwanie sentymentalnych więzów z Włochami na rzecz zbliżenia się do Brytyjczyków.” Za swój heroizm w trakcie wojnie cały naród otrzymał najwyższe odznaczenie Korony – Krzyż króla Jerzego.
| |
Na szczególną uwagę zasługuje okres powojennego kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego Archipelagu, kiedy to uchwalono nowoczesną konstytucję oraz rozszerzono prawa wyborcze. Przeprowadzono referendum dotyczące przyłączenia Malty do Wielkiej Brytanii, które upadło w związku z niską frekwencją. Ostatecznie, 20 września 1964 roku ogłoszono niepodległość Archipelagu. Mimo to, Malta pozostała członkiem Wspólnoty Brytyjskiej z Elżbietą II, reprezentowaną przez gubernatora, jako królową. Czynny udział dwóch największych partii na konferencji w Londynie w 1963 r. dotyczącej kwestii samostanowienia trwale ugruntował pozycje obydwu stronnictw na arenie politycznej. Dopiero dziesięć lat po uzyskaniu niepodległości, Malta przyjęła ustrój republikański z prezydentem jako głową państwa. Jak widać, historia Mikro-państwa stanowi podstawę do zrozumienia dalszych zagadnień na temat ustroju.
W dalszych rozdziałach Anna Skrzypek porusza między innymi kwestie języka i religii. „Maltański jest jedynym językiem europejskim, który należy do afro-azjatyckiej rodziny języków. (…) ma rodowód w arabskiej okupacji wysp. Pomimo iż zawiera w sobie wiele włoskich i francuskich słów, nadal brzmi jak archaiczna forma języka arabskiego.” Autorka wspomina również o fenickich i angielskich wpływach na kształtowanie się mowy. Należy również wspomnieć o tym, że ok. 2/3 mieszkających na wyspach maltańczyków jest pochodzenia włoskiego, z czym wiążą się wpływy kultury, języka oraz bardzo silnej pozycji Kościoła Katolickiego, który jest obecnie najsilniejszą grupą interesu lobbującą na rzecz tradycjonalizmu.
Kolejna część pracy przedstawia typowo ustrojowe zagadnienia, na które składają się: uwarunkowania ustawy zasadniczej, treść konstytucji, zasady konstytucyjne oraz rola parlamentu, rządu, prezydenta i władzy sądowniczej. „Konstytucja została przewidziana jako ostateczny i najwyższy akt będący na szczycie państwowego porządku prawnego”. Stanowi uwieńczenie całego procesu konstytucjonalnego rozwoju Malty. Rozdział wskazuje na nowatorskie rozwiązanie wprowadzające urząd prezydenta (o niewielkich kompetencjach) uczestniczącego w obradach parlamentu przy nawiązaniu do systemu westminsterskiego. Konstytucja daje dużą swobodę działania szefowi rządu, który może wpływać na prace parlamentu. Oprócz tego wprowadza funkcję przewodniczącego opozycji, spikera oraz stałych sekretarzy. Determinuje pozycję sądownictwa oraz pozasądowych organów ochrony prawa, która jest stosunkowo słaba i podległa woli rządu. Przepisy dotyczące ustroju regulują również status władzy lokalnej podzielonej na trzy okręgi samorządowe: Majjistral, Xlokk i Gozo.
Anna Skrzypek zwraca szczególną uwagę na system partyjny Malty. Mimo mechanizmu STV (Single Transferable Vote), który ma na celu wynosić na piedestał jednostkę zamiast poszczególnej partii, Maltańczycy przeważnie oddają głosy zgodnie z przynależnością kandydatów do danego ugrupowania. Autorka dostrzega, iż pozornie sprawiedliwa ordynacja stawiająca na jednostki jest znacznie mniej skuteczna od FPTP (First-Past-The-Post). W związku z tym arena polityczna jest zdominowana przez najsilniejsze ugrupowania a od roku 1971 do Izby Reprezentantów nie weszła żadna trzecia partia. Mimo prymatu PN i MLP swoją pozycję metodą małych kroków buduje Alternatywa Demokratyczna.
Najciekawszą kwestią z punktu widzenia stosunków międzynarodowych jest ukazana przez Annę Skrzypek pozycja Malty na arenie międzynarodowej. Archipelag jest ukazany jako państwo pretendujące do rangi potęgi morskiej (posiada trzecią co do wielkości flotę handlową na świecie) a jednocześnie jako kraj uzależniony od gospodarki wielkich potęg. Strategiczna pozycja Mikro-państwa na morzu śródziemnym sprawia, iż jest ono bardzo ważnym graczem w Europie.
Bogate doświadczenie oraz wiedza autorki pozytywnie wpływają na miarodajność treści. Książka przedstawia bieżący stan badań do roku 2009. Porównując biografię Anny Skrzypek z zawartością publikacji można łatwo dostrzec, iż praca jest napisana subiektywnie przez pryzmat idei socjaldemokratycznych, co jest szczególnie widoczne w opisie Maltańskiej Partii Pracy, Alternatywy Demokratycznej oraz niektórych grup interesu. Poza tym, treść pracy dostarcza bardzo ciekawej wiedzy na temat Malty.
Kompozycja książki w przystępny sposób przedstawia czytelnikowi istotę problemu. Autorka posługuje się zrozumiałym językiem. Często odwołuje się do znanych autorytetów z dziedziny prawa, kulturoznawstwa oraz nauk społecznych. Jedynie rozdział traktujący o konstytucji jest napisany przy użyciu specjalistycznego prawniczego języka, co może sprawiać problemy w odbiorze.
W porównaniu do innych dzieł Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego „Ustrój polityczny Republiki Malty” Anny Skrzypek dostarcza dużo więcej informacji na temat ustroju Archipelagu niż praca o tym samym tytule Marka Śmigasiewicza pod redakcją Konstantego Wojtaszczyka. Szczerzej opisuje kwestie historyczne, kulturowe oraz ustrojowe Malty. Poza tym jest dziełem stosunkowo młodym, dzięki czemu zaopatruje nas w aktualne dane.
Mimo tego, jak sama autorka wspomina, „Ustrój polityczny Republiki Malty” nie jest pracą doskonale wyczerpującą. Ramy czasowe oraz ograniczenia w dostępie do maltańskich i angielskich publikacji przeszkodziły Annie Skrzypek w dokładnym przedstawieniu problemu.
Podsumowując, „Ustrój polityczny Republiki Malty” stanowi ciekawe źródło wiedzy na temat tego osobliwego mikro-państwa na Morzu Śródziemnym. Szczególnie część historyczna dostarcza przydatnych informacji pomagających zrozumieć inne czynniki determinujące obecny ustrój państwa. Za to fragment dotyczący społeczeństwa przybliża nam to małe egzotyczne państwo o jednej z największych na świecie gęstości zaludnienia, które mimo terenów ubogich w minerały jest dzisiaj tak bogate, że może sobie pozwolić na ilość samochodów ponad dwukrotnie przekraczającą liczbę ludności na wyspach. Należy wspomnieć, iż praca wymaga uzupełnienia w treści o tematyce ustrojowej. Niemniej jednak, uważam, że książka wnosi wiele do znajomości tak słabo opisanego w polskiej literaturze państwa.
Maciej Przychodzeń
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz